مقاله کامل: ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺷﯿﺮ ﺷﺘﺮ ﺑﺮ درد، اﺿﻄﺮاب و ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻓﻀﺎﯾﯽ زادهﻫﺎی ﻧﺮ ﻣﻮش ﺻﺤﺮاﯾﯽ ﻣﺎده ﻣﺪل اوﺗﯿﺴﻤﯽ اﻟﻘﺎء ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ واﻟﭙﺮوﺋﯿﮏ اﺳﯿﺪ
ﺳﺤﺮ ﺣﯿﺪری۱، ﻋﻠﯽ ﻣﺤﻤﻮدی۲، ﻋﻠﯽ ﻃﻼﯾﯽ۳، ﺳﯿﺪ ﺟﻤﺎل ﻣﯿﺮﻣﻮﺳﻮی۴، ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻤﺪ زاده*۵
۱کارشناس ارشد فیزیولوژی پزشکی، گروه فیزیولوژی و فارماکولوژی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، ایران
.۲دانشجوی دکتری تخصصی زیست فناوری پزشکی، گروه بیوتکنولوژی و نانوتکنولوژی پزشکی، دانشکده پزشکی، دانشگاه
علوم پزشکی مشهد، ایران
.۳استاد گروه روانپزشکی، مرکز تحقیقات روانپزشکی و علوم رفتاری، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
.۴استادیار مرکز تحقیقات سالمندی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران
.۵استاد گروه فیزیولوژی ، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ایران
| ﭼﮑﯿﺪه | ||
| زﻣﯿﻨﻪ و ﻫﺪف: اوﺗﯿﺴﻢ ﺑﯿﻤﺎری اﺧﺘﻼل ﻃﯿﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻼﯾـﺎن آن از اﺿـﻄﺮاب، ﻧﻘـﺺ در ﺣﺎﻓﻈـﻪ و درد، رﻧـﺞ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ. ﺷﯿﺮ ﺷﺘﺮ دارای ﺧﻮاص آﻧﺘﯽاﮐﺴﯿﺪاﻧﯽ، ﺗﻌﺪﯾﻞﮐﻨﻨﺪه ﺳﯿﺴﺘﻢ اﯾﻤﻨﯽ و ﺿﺪاﻟﺘﻬﺎب اﺳﺖ. ﻫﺪف ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺷﯿﺮ ﺷﺘﺮ ﺑﺮ درد، اﺿﻄﺮاب و ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻓﻀﺎﯾﯽ زادهﻫﺎی ﻧﺮ ﻣﻮشﻫﺎی ﺻﺤﺮاﯾﯽ ﻣﺎده ﻣﺪل اوﺗﯿﺴﻤﯽ اﻟﻘﺎء ﺷـﺪه ﺗﻮﺳـﻂ واﻟﭙﺮوﺋﯿﮏ اﺳﯿﺪ اﺳﺖ. روشﻫﺎ: در ﯾﮏ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺠﺮﺑﯽ، ﺑﻪ ﻣﻮشﻫﺎی ﺻﺤﺮاﯾﯽ ﻣـﺎده ﻧـﮋاد وﯾﺴـﺘﺎر، واﻟﭙﺮوﺋﯿـﮏ اﺳـﯿﺪ ﺑـﺎ دوز ۵۰۰ ﻣﯿﻠـﯽ- ﮔﺮم/ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم در روز ۱۲/۵ ﺣﺎﻣﻠﮕﯽ، ﺑﻪ ﺻﻮرت داﺧﻞ ﺻﻔﺎﻗﯽ ﺗﺰرﯾﻖ ﺷﺪ. ﻧﻮزادان ﻧﺮ ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺑـﻪ ﭘـﻨﺞ ﮔـﺮوه ﺷـﺶﺗـﺎﯾﯽ دﺳﺖﻧﺨﻮرده، رﯾﺴﭙﺮﯾﺪون، ﺷﯿﺮ ﺧﺎم ﺷﺘﺮ+ رﯾﺴﭙﺮﯾﺪون، ﺷﯿﺮ ﭘﺎﺳﺘﻮرﯾﺰه ﺷـﺘﺮ+ رﯾﺴـﭙﺮﯾﺪون و واﻟﭙﺮوﺋﯿـﮏ اﺳـﯿﺪ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﺷﺪﻧﺪ. در ﻣﺮﺣﻠﻪ درﻣﺎن رﯾﺴﭙﺮﯾﺪون ﺑﺎ دوز ۰/۲) ﻣﯿﻠﯽ ﮔﺮم/ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم( ﺑﻪ ﺻﻮرت داﺧﻞ ﺻﻔﺎﻗﯽ ﺑﻪ زادهﻫﺎی ﻧﺮ ﻣﻮشﻫـﺎی ﺻﺤﺮاﯾﯽ ﻣﺎده ﺗﺰرﯾﻖ ﺷﺪ و ﺷﯿﺮ ﺷﺘﺮ ۱۰) ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ/ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم( روزاﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ۴۲ روز )از روز ۳۵ام ﭘـﺲ از ﺗﻮﻟـﺪ( ﺗﻮﺳـﻂ ﺳﻮزن ﮔﺎواژ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺧﻮراﻧﺪه ﺷﺪ. ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ درد، اﺿﻄﺮاب و ﯾﺎدﮔﯿﺮی ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺑﻌﺪ از اﺗﻤﺎم دوره درﻣـﺎن در روزﻫـﺎی -۸۴ ۷۷ ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ. دادهﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آﻧـﺎﻟﯿﺰ وارﯾـﺎﻧﺲ ﯾـﮏﻃﺮﻓـﻪ و دوﻃﺮﻓـﻪ و آزﻣـﻮن ﻣﻘﺎﯾﺴـﺎت ﭼﻨﺪﮔﺎﻧـﻪ Tukey ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﺪﻧﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ: ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ درد، اﺿﻄﺮاب و ﯾﺎدﮔﯿﺮی ﻓﻀﺎﯾﯽ در ﻫﻤﻪ ﮔﺮوهﻫﺎی درﻣﺎﻧﯽ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوه دﺳﺖ ﻧﺨﻮرده ﭘـﺲ از درﻣﺎن ۴۲ روزه ﺷﯿﺮ ﺷﺘﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ p<0/05، p<0/01، p<0/001 و ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد. ﻫـﻢﭼﻨـﯿﻦ ﺑـﯿﻦ ﺷـﯿﺮ ﺧـﺎم ﺷـﺘﺮ+ رﯾﺴﭙﺮﯾﺪون و ﮔﺮوه رﯾﺴﭙﺮﯾﺪون در آزﻣﻮن ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ درد و ﻧﯿـﺰ زﻣـﺎن ﯾـﺎﻓﺘﻦ ﺳـﮑﻮ در آزﻣـﻮن ﺣﺎﻓﻈـﻪ ﻓﻀـﺎﯾﯽ اﺧـﺘﻼف ﻣﻌﻨﯽداری ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ .(p<0/05) ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮی: ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ ﺷﯿﺮ ﺷﺘﺮ در ﺑﻬﺒﻮد ﻋﻼﺋﻢ اوﺗﯿﺴﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺿﻄﺮاب، ﻧﻘـﺺ در ﺣﺎﻓﻈـﻪ و ﯾـﺎدﮔﯿﺮی اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﯽﺗﻮان ﺷﯿﺮ ﺷﺘﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﮑﻤﻞ ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای ﺑﯿﻤﺎران اوﺗﯿﺴﻤﯽ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻧﻤﻮد. | ||
| ﮐﻠﯿﺪ واژهﻫﺎ: اوﺗﯿﺴﻢ، اﺿﻄﺮاب، ﺣﺎﻓﻈـﻪ و ﯾــﺎدﮔﯿﺮی، ﺷــﯿﺮ ﺷــﺘﺮ، واﻟﭙﺮوﺋﯿـﮏ اﺳـﯿﺪ، ﻣـﻮش ﺻﺤﺮاﯾﯽ | ||
| ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﻘﻮق ﻧﺸـﺮ ﺑـﺮای داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠـﻮم ﭘﺰﺷـﮑﯽ ﺗﺮﺑـﺖ ﺣﯿﺪرﯾـﻪ ﻣﺤﻔـﻮظ اﺳﺖ. |
مقدمه
اوتیسم یکی از شایعترین مـوارد اخـتلالات عصـبی-تکـاملی در
حال گسترش در جهان است ) (۱در بیشتر موارد، افراد مبتلا بـه
اوتیسم از اختلالات عاطفی نظیر اضطراب و افسردگی ) (۲و نیز
ناهنجاری حسی رنج می برند ) .(۴ ,۳معمولا علائم ایـن بیمـاری
در اوایل کودکی ظاهر میشوند و نقص ایجاد شده مادامالعمر و
بدون درمان اختصاصی است ).(۵
مدلهای حیوانی اوتیسم همچنین اختلالات رفتـاری اوتیسـم در
انسان را به خوبی نشان میدهند ) .(۶استفاده از داروهـای ضـد
صرع در دوران بارداری خطر ابتلاء بـه اوتیسـم را در کودکـان
افـزایش مـیدهـد ) .(۷مـادران بـارداری کـه در سـه ماهـه اول
بارداری از والپروئیک استفاده نمایند خطر بـروز تولـد کودکـان
اوتیسمی در آنان افزایش می یابد ) .(۸همچنین در میان مدلهای
توســـعه یافتـــه بـــرای اوتیســـم، مـــدل حیـــوانی اســـید
والپروئیـک)) (Valproic Acid(VPAنزدیـکتـرین علائـم بـه
بیماری اوتیسم در انسـان را دارد ) .(۶قـرار گـرفتن در معـرض
اسید والپروئیک در روز ۱۲تا ۱۳حاملگی که یـک دوره زمـانی
حساس برای تکامل اعصاب حسی و حرکتی جنین اسـت باعـث
ایجاد نقص در لوله عصبی میشود که فرزندان آنها رفتارهـا و
مشخصات بیماران اوتیسم را ازخود بروز میدهند ) .(۹با توجه
به اینکه دارویی قطعی بـرای درمـان اوتیسـم وجـود نـدارد بـا
اینحال داروی ضد روانپریشـی ریسـپریدون توسـط سـازمان
غذا و داروی ایالات متحده دارای مجوز و تأیید شده است ).(۱۰
شـیر شـتر بـه دلیـل دارا بـودن تنـوع زیـاد خـواص درمـانی و
مکانیسمهای پیشگیری از بیماریها مورد استقبال جمعیتهـای
مختلـف اســت ) .(۱۱شـیر شـتر دارای خـواص آنتـیاکسـیدانی،
تعدیلکننده سیسـتم ایمنـی، ضـدالتهابی، شـبهانسـولینی و ضـد
آپوپتوزی است ) .(۱۲از شیر شتر بـهطـور سـنتی در مطالعـات
بالینی و مشاهدهای در برخی از مناطق جهان در درمان اوتیسم
استفاده میشود ).(۱۳
در بررسی متون، هیچ مطالعه پیش بالینی در رابطه با تأثیر شیر
شتر روی مدلهـای حیـوانی اوتیسـمی گـزارش نشـده اسـت و
مطالعات بالینی موجود به صـورت گـزارش مـورد انجـام شـده
است ) ،(۱۴لذا مطالعه حاضر با هدف تعیین تـأثیر رژیـم حـاوی
شیر شتر به همراه داروی ریسپریدون بر بهبود علائـم رفتـاری
مانند اضطراب، پاسخ به درد و یادگیری فضایی در زادههای نر
موش صحرایی ماده مدل اوتیسمی القاء شده توسط والپروئیـک
اسید انجام شد.
روشها
مطالعه حاضر بـه روش تجربـی در سـال ۱۳۹۹در آزمایشـگاه
مرکزی دانشکده پزشکی مشهد انجام گردیـد. مـوشهـای نـر و
ماده صحرایی نژاد ویستار )وزن ۲۵۰±۲۰گرم( مورد اسـتفاده
در ایـن تحقیـق از مرکـز آزمایشـگاه حیوانـات دانشـگاه علـوم
پزشکی مشهد بهدست آمدهاند. موشها در یک قفـس پلاسـتیکی
آکریلیک در دمای اتاق ۲۵±۲درجه سانتیگراد، رطوبـت نسـبی
% ۵۵±۵و ۱۲ساعت چرخه نور / تاریکی قرار گرفتند. حیوانات
در تمام مدت آزمایش دسترسی آزاد به آب و غذای استاندارد و
کافی داشتند.
پنج موش ماده و یک موش نر در هـر قفـس قـرار داده شـدند و
آزمایش اسمیر واژن برای تشخیص پلاکهای بـارداری دو بـار
در روز ) ۸:۳۰بعـد از ظهـر و ۸:۳۰صــبح( انجـام شـد. پـس از
تشخیص، موشهای باردار به قفسهای جداگانه منتقـل شـدند و
این روز اولین روز بارداری ) (gestational day1; GD 1در نظر
گرفته شد.
موشهای باردار به طور تصـادفی بـه دو گـروه پـنج و دو تـایی
تقسیم شدند. ۵۰۰میلیگرم/کیلوگرم والپروئیک اسید تهیه شـده
)از سبحان دارو( به پنج موش ماده باردار )که زادههای نر آنها
چهار گروه دریافت کننده والپروئیک اسید را تشکیل دادند( و بـه
دو موش ماده باردار )که زادههای نر آنها بهعنوان گروه دست
نخـورده در نظـر گرفتـه شـدند( آب تقطیـر شـده در روز ۱۲/۵
حاملگی بهصورت داخل صـفاقی ) (Intraperitoneal; I.Pتزریـق
شـــد )) .(۱۶ ,۱۵منظـــور از روز ۱۲/۵حـــاملگی یعنـــی اگـــر
اســپرماتوزوئیدها در صــبح پیــدا شــد، بــه عنــوان اولــین روز
بارداری تعیین میگردد. با توجه به مقالات بهترین زمـان بـرای
تزریق جهت ایجاد مدل اوتیسمی روز ۱۲/۵است.
پــس از مشــاهده پــلاک بــارداری در ســاعت ۸صــبح روز اول
تزریق والپرونئیک اسید در ساعت ۲۰روز ۱۲ام صورت گرفت.
والپروئیک اسید در محلول سالین % ۰/۹حل شد و حجم تزریـق
۱۰میلیلیتر/کیلوگرم بود. همه موشها تا زمان از شـیر گـرفتن
تـا روز ۳۰پـس از تولـد ) (Postnatal Day; PND 30نگـهداری
شدند. سپس ۳۰موش از شیر گرفته شده و برای آزمـایشهـای
پس از زایمان گروهبندی شدند که شامل: گـروه دسـت نخـورده
) :(Naïveموشهایی که والپروئیک اسید دریافت نکردهاند )،(n=6
گروه والپروئیک اسید ) :(Controlموشهایی که والپروئیک اسید
دریافــت کردنــد ولــی درمــانی دریافــت نکردنــد ) ،(n=6گــروه
ریسپریدون: موشهـایی کـه پـس از دریافـت والپروئیـک اسـید،
داروی ریسپریدون دریافت کردند ) ،(n=6گروه شیر خام شتر +
ریسپریدون: موشهایی که پس از دریافت والپروئیک اسید، شیر
خام شتر به همراه داروی ریسـپریدون دریافـت کردنـد ) (n=6و
گروه شیر شتر پاستوریزه + ریسپریدون، موشهایی که پس از
دریافت والپروئیک اسید، شیر شتر پاستوریزه به همـراه داروی
ریسپریدون دریافت کردند ) ،(n=6بودند )شکل .(۱
با توجه به مطالعات گذشته که موش نر در معـرض والپروئیـک
اسید علائم اوتیسمیک بیشتری نشان میدهند تنها موشهای نـر
در گروهها لحاظ شد ).(۱۷
در دوره درمــان از رژیــم شــیر خــام و پاســتوریزه شــتر +
ریسپریدون )شرکت سبحان دارو( بـرای ارزیـابی بهبـود سـطح
حافظه، اضطراب و درد زادههای نر اوتیسمی مورد سـنجش بـه
Elevated plus ،Morris water maze ترتیب توسط آزمونهای
mazeو نیـز Hot plateاسـتفاده شـد. ریسـپریدون در محلـول
سالین )محلول % ۰/۹نمک سدیم کلراید( حـل شـد. ریسـپریدون
بهصورت داخل صفاقی ) (I.Pبا دوز ۰/۲میلیگرم/کیلوگرم هـر
روز بر اساس مطالعات گذشـته تزریـق شـد ) .(۱۸شـیر خـام و
پاستوریزه شتر روزانه ) ۱۰میلـیلیتـر در هـر ۱۰۰۰گـرم وزن
بدن( از طریق سوزن گاواژ به موشها خورانده شد.
درمان به مـدت ۴۲روز )روز ۳۵تـا ۷۷ام( بعـد از تولـد انجـام
شد. آزمایشهای رفتاری به مدت پنج روز قبل از دوره درمـان،
در روز ۳۰ام و نیـز در آخـرین روز درمـان، روز ۷۷ام انجـام
شد )) (۱۸شکل .(۱
برای ارزیابی اضطراب از روش Elevated plus-mazeاسـتفاده
شد. رفتارهای مرتبط با اضـطراب بـا اسـتفاده از دسـتگاه مـاز
صـلیبی مرتفـع ) (Mazerouter, Germanyارزیـابی شـد. ایـن
دستگاه از یک جفت بازوی مخالف ) ۵۰×۱۰سانتیمتر( و نیز یک
جفت بازوی مخالف محصور شده با دیوارهای ۴۰سانتیمتـری
تشکیل شده است. دستگاه ۵۰سـانتیمتـر بـالاتر از کـف زمـین
قرار دارد. محقق تقریباً بایـد دو متـر از دسـتگاه فاصـله داشـته
باشد و موشهای صحرایی را مشاهده کند.
در این آزمون موش صحرایی در مرکز دستگاه روبهروی یکـی
از بازوهای باز قرار گرفت و تمام حرکات حیـوان و مسـیرهای
پیمـوده شـده بـرای پـنج دقیقـه توسـط دوربـین فـیلمبـرداری
) (Huawei Y9 2019, Chinaثبـت شـد. اقـدامات مربـوط بـه
رفتارهای اضطرابی شامل کل زمان صرف شده و تعـداد ورود
در بازوهای باز و بسته تعریف شـد. بـدین گونـه کـه زمـان یـا
ورود بیشتر در بازوهای باز نشانگر اضطراب کمتر است. ایـن
آزمون برای ارزیابی و مقایسه اضطراب قبل و بعد از درمان در
موشهای صحرایی اوتیسمی صورت گرفت ).(۱۹
از آزمون Hot plateبـرای ارزیـابی پاسـخ بـه درد )حساسـیت
گیرنده دما( استفاده شد. دستگاه شامل یک صفحه فلزی )×۲۴/۵
۲۴/۵سانتیمتر( است که میتواند بهصـورت دمـای ثابـت گـرم
شود که بر روی آن یک استوانه پلاستیکی ) ۲۰×۱۸سانتیمتـر(
قرار داده شده است.
موشها بـه اتـاق آزمـایش آورده شـدند و اجـازه داده شـد ۱۰
دقیقه قبل از انجام آزمایش با شرایط جدید خو بگیرند. تأخیر در
پاسخ به محرک حرارتی ) ۵۰ ± ۰/۱درجه سانتیگراد( بـه مـدت
زمان ۶۰ثانیه، از حین قرارگیری در داخل استوانه تـا زمـان پـا
پس کشیدن یا پرش محاسبه شد. حیواناتی که بعـد از ۶۰ثانیـه
واکنشی نشان ندادند. برای جلوگیری از آسیب دیـدن از صـفحه
جدا شدند ) .(۱۹این آزمون در سه مرحله و هر مرحله ۶۰ثانیـه
در عرض یک ساعت انجام گرفت. از این آزمون بـرای ارزیـابی
میزان حساسیت گیرنـدههـای دمـا و درد مـوشهـای صـحرایی
اوتیسمی و ارزیابی تأثیر شیر شتر و ریسپریدون بر این موارد
انجام شد ).(۱۹
از آزمون Morris water mazeبرای ارزیابی و مقایسـه میـزان
یادگیری و حافظه کوتاه مدت موشهای صحرایی اوتیسمی قبـل
و بعد از درمان با شیر شتر و ریسپریدون استفاده شد.
دستگاه ماز آبـی )شـرکت فنـی مهندسـی کیمیـا کهربـای مبـین،
ایران( حوضچهای است استوانهای شکل به قطر دو متر و عمـق
۴۵سانتیمتر پر از آب با دمای ۲۵±۰/۱درجه سـانتیگـراد کـه
دارای چهار ربع مساوی با نامگذاری شـمال شـرقی )،(Q1 ،NE
شمال غربی ) ،(Q2 ،NWجنوب شرقی ) (Q3 ،SEو جنوب غربی
) (Q4 ،SWاست. یک سکو با )قطر ۱۱سانتیمتر( بـهانـدازه یـک
سانتیمتر در زیر سطح آب در ربع اول ) (Q1استخر تعبیه شده
است. استخر و پلتفرم هر دو از پلاستیک سیاه و سـفید سـاخته
شدهاند ).(۲۰
یادگیری فضایی و حافظه موش صحرایی برای پیدا کردن سـکو
به مدت ۴روز متوالی ارزیابی شـد و در هـرروز از هـر مـوش
صحرایی اوتیسمی ۴مرحله آزمون گرفته شد. بدین صورت که
هر موش صحرایی از هـر چهـار ربـع حوضـچه بـرای ارزیـابی
حافظـه و یــادگیری در مــدت زمــان معـین ۶۰ثانیــه بــه داخــل
حوضچه رها شد که میزان و زمان مسافت طی شـده بـه همـراه
سرعت حرکت موش بهوسـیله سیسـتم ردیـابی مـورد ارزیـابی
قرار گرفت. اگر موش صحرایی در مدت زمان ۶۰ثانیه سـکو را
پیدا نمیکرد، به سمت آن هدایت میشد. هر موش قبـل از خـارج
شدن به مدت ۱۵ثانیه برای تثبیت یادگیری فضـایی و موقعیـت
فضاییاش بر روی سکو میماند و دوباره از ربع بعدی به داخل
حوضچه رها میشـد. در روز ،۵یـک آزمـایش کاوشـگر انجـام
گرفت بدین معنی که سکو از داخل استخر برداشته شـد. سـپس
موشهای صحرایی برای چهار دوره ۶۰ثانیـهای از چهـار ربـع
مختلف به داخل استخر رها شدند و میـزان تمایـل مـوش بـرای
بودن و صرف وقت برای پیدا کردن سکو در ربعی که قبلاً سکو
در آن بوده است )ربع هدف( ارزیابی شد.
این روز بهعنوان روز پروپ در نظر گرفته شد. رفتارها توسـط
دوربین فیلمبرداری نصب شده بالای مرکز استخر ضبط شدند.
دوربین به یک رایانه متصل بود و رفتارها به کمک یک سیسـتم
ردیابی بهصورت عینی مورد تحلیل قرار گرفت.
در این آزمون شاخصهای طول مسافت، مدتزمان تـأخیری در
یافتن سکو و سرعت شنا کردن توسط نرمافـزار (ANY-maze
) v5.1 video trackingمورد ارزیابی قرار گرفت ).(۲۰
جهــت تجزیــه و تحلیــل دادههــای پــژوهش از نــرمافزارهــای
نسـخهMicrosoft office excel و۹ نسـخهGraphpad Prism
2013اســتفاده شــد. در همــه نمــودارهــا، دادههــا بــه صــورت
“انحراف استاندارد میانگین ± میانگین” گزارش شدهاند.
قبل از تجزیـه و تحلیـل دادههـا، آزمـون طبیعـی بـودن توزیـع
دادههــا بــا اســتفاده از آزمــون ناپارامتریــک -Kolmogorov
Smirnovمورد بررسی قرار گرفت. به منظور توصیف دادههـا،
رسم نمودارهـا و نیـز جهـت مقایسـه اثـر شـیر شـتر و داروی
ریسپریدون بین گروهها و نیز قبل و بعد از درمان گروهها برای
اضطراب )زمان صرف شده در بازوی باز، زمـان صـرف شـده
در بازوی بسته، تعداد ورود به بازوهـای بـاز، تعـداد ورود بـه
بازوی بسته( و پاسخ به درد از آنالیز واریانس دوطرفـه، بـرای
آنالیز حافظه فضایی از آنالیز واریـانس یـکطرفـه و نیـز بـرای
بررســی یــادگیری فضــایی از آنــالیز واریــانس دوطرفــه بــا
اندازهگیریهای مکرر و برای بررسی مقایسه میانگین دادههـای
پژوهش از آزمون مقایسات چندگانه Tukeyاستفاده شد. سـطح
معنیداری در آزمونها نیز ۰/۰۵در نظر گرفته شد.
نتایج
در گزارش نتایج برای تمام آزمونهای انجام شـده، داده هـا بـه
صورت mean ± SEMگـزارش شـده انـد. در آنـالیز واریـانس
دوطرفه، نتایج آزمـون اضـطراب نشـان داد مـوشهـای Naïve
معمولاً زمان بیشتری را در بازوهای باز نسبت به بازوی بسـته
که یک رفتار طبیعی اسـت گذراندنـد. زادههـای مـوشهـایی کـه
والپروئیک اسید دریافت کرده بودند در مقایسه با گـروه Naïve
در قبل از درمان تعداد ورود بیشتری به بازوهای بسته داشـتند
)شیر خام شتر + ریسپریدون: ) ،(p<0/05شیر پاستوریزه شـتر
+ ریسـپریدون: ) ،(p<0/01ریسـپریدون: (p<0/05و هـمچنـین
زمان بیشتری را در ایـن بازوهـا گذراندنـد )شـیر خـام شـتر +
ریسپریدون: ) ،(p<0/05شـیر پاسـتوریزه شـتر + ریسـپریدون:
) ،(p<0/05ریسپریدون: (p<0/001که ایـن نشـاندهنـده رفتـار
اوتیســمی اســت )نمـودار A ،۱و .(Bایــن نتـایج نشــان دهنــده
اضطراب در موشهای صحرایی مدل اوتیسمی والپروئیک اسید
اسـت. مـوشهـای تحـت درمـان بـا شـیر پاسـتوریزه شـتر +
ریسپریدون و گروه ریسپریدون نسبت به قبل درمان به طور
معنیداری تعداد ورود آنها به بازوی بسته )(p<0/01 ،p<0/05
کاهش یافت. در گروه ریسپریدون نیز زمان کمتـری در بـازوی
بسته نسبت به قبل درمان ) (p<0/05سپری کردند. نتایج درمان
با شیر خام شتر با وجود کاهش زمان و تعداد ورود به بـازوی
بسته نسبت بـه قبـل درمـان از نظـر آمـاری معنـیدار نشـد در
حالیکـه در مقایسـه بـا گـروه کنتـرل ) (p<0/05معنـیدار شـد
)نمودار A ،۱و .(Bبا اینحال مقایسه میانگین در تعداد ورود به
بازوی باز بین گروهها و قبل و بعد درمان معنـیدار نشـد، ولـی
زمــان مانــدن در بــازوی بــاز در گــروههــای دریافــت کننــده
والپروئیک اسید نسـبت بـه گـروه Naïveکمتـر بـود و اخـتلاف
معنــیدار )شــیر خــام شــتر + ریســپریدون: ) ،(p<0/05شــیر
پاســتوریزه شــتر + ریســپریدون: ) ،(p<0/05ریســپریدون:
(p<0/001وجــود داشــت )نمــودار C ،۱و .(Dپــس از دوره
درمانی با توجه به افزایش زمان صرف شده در بـازوی بـاز در
تمام گروههای درمانی نسبت به گروه قبل درمان ولی تنها گروه
ریسپریدون اختلاف معنیدار ) (p<0/05ثبت کرد.
در مورد زمان تأخیر در آزمون پاسخ به درد، آنـالیز واریـانس
دوطرفه نشان داد گروه Naïveدر مقایسه بـا تمـام مـوشهـای
متولد شده که در دوره جنینی والپروئیک اسید دریافت کردند
) (p<0/01 ،p<0/05کــاهش نشــان داد. فرزنــدان مــوشهــای
صحرایی که شیر شتر همـراه ریسـپریدون دریافـت کردنـد؛ در
تأخیر پاسخ به درد در مقایسه با قبل از درمان افزایش نشان
دادند که تنها نتایج گروه شـیر خـام شـتر بـه صـورت اخـتلاف
معنادار ثبت شد )) (p<0/05نمودار .(۲همچنین بـین شـیر خـام
شـتر + ریسـپریدون و گـروه ریسـپریدون اخـتلاف معنـیداری
) (p<0/05مشاهده شد. این نتایج احتمالاً به دلیل اثر ضـد دردی
شیر شتر که در مطالعات گذشته بررسی شده است، میباشد.
در بررسی حافظه یادگیری، بر اساس تجزیه و تحلیل آماری
آنالیز واریانس دوطرفه بـا انـدازهگیـریهـای مکـرر در آزمـون
مسافت طی شده، بین روزهای یک تا چهار فرزندان موشهـایی
که والپروئیک اسید دریافت کرده بودنـد اخـتلاف معنـیداری در
رسیدن به سکو مشاهده نشد ).(p>0/05
در حــالی کــه بــین تمــام روزهــای Naïveاخــتلاف معنــیدار
) (p<0/001بین روزهای یک و سه، یک و چهار، دو و سه، دو و
چهار مشاهده شد و نیز پس از ۴۲روز تیمار بین روزهـای یـک
و چهار، دو و چهـار در گـروه شـیر خـام شـتر + ریسـپریدون
معنیدار ) (p<0/05شد. همچنین بین روزهای یک و سـه، یـک و
چهــار، دو و چهــار در شــیر پاســتوریزه شــتر + ریســپریدون
اخـتلاف معنـیدار ) (p<0/01 ،p<0/05مشـاهده شـد. در گـروه
ریسپریدون بین روزهای یـک و سـه، یـک و چهـار، دو و چهـار
اختلاف معنیدار ) (p<0/01 ،p<0/05وجود داشت. در مقایسه با
گروه ،Naïveگروه کنترل، ریسپریدون در روزهای سه و چهار
و گروه شـیر پاسـتوریزه شـتر + ریسـپریدون در روز چهـارم
اختلاف معنیدار ) (p<0/01 ،p<0/05دیده شد. در حالیکه گروه
شیر خـام شـتر + ریسـپریدون در روزهـای مختلـف بـا گـروه
Naïveاختلاف معنیداری ثبت نکردند. این بدان معنـا اسـت کـه
حافظه موشها با دریافـت شـیر خـام شـتر بهبـود یافتـه اسـت
)نمودار .(A ،۳
طبق نتایج سه گروه: کنتـرل، گـروه ریسـپریدون و گـروه شـیر
پاستوریزه شتر + ریسپریدون در آزمون تأخیر در یافتن سـکو
بین روزهای آنها اختلاف معنیداری در یـافتن سـکو مشـاهده
نشد. در حالیکه بین تمام روزهـای ،p<0/01 ،p<0/05) Naïve
(p<0/001و نیز روزهای یک و چهار، دو و چهار در گروه شیر
خام شتر + ریسـپریدون معنـیدار ) (p <0/01 ،p<0/05شـد. در
مقایســه بــا گــروه ،Naïveگــروه کنتــرل، ریســپریدون در روز
چهارم اختلاف معنیدار ) (p<0/05دیده شد. در حالیکـه گـروه
شیر خام شتر و شیر پاستوریزه شـتر در روزهـای مختلـف بـا
گروه Naïveاختلاف معنیداری ثبت نکردند ).(p>0/05
این بدان معنی است که حافظه مـوشهـا بـا دریافـت شـیر خـام
بهبود یافته است )نمودار .(B ،
برای بررسی حافظه مرجع، آزمایش پروب در روز پنجم انجـام
شد. با اسـتفاده از آنـالیز واریـانس یـکطرفـه، اثـر معنـیداری
مسافت طی شده در بخش سکوی برداشته شـده در مقایسـه بـا
Naïveســه گــروه شــیر پاســتوریزه شــتر + ریســپریدون،
ریســپریدون و گــروه کنتــرل اخــتلاف معنــیدار مشــاهده شــد
) ،(p<0/05در حالیکه بین گروه شیر خام شـتر + ریسـپریدون
اختلاف معنیداری مشاهده نشد که این نشان از تأثیر شیر خام
شتر بر حافظـه فضـایی اسـت )نمـودار .(A ،۴محاسـبه تـأخیر
دررسیدن به سکو نیز همانند مسافت طی شده گروه شیر خام
شتر زمان بیشتری را در بخش سکو برداشته شده بـرای یـافتن
سکو صرف کرد. در حـالیکـه گـروه شـیر پاسـتوریزه شـتر +
ریســپریدون، گــروه کنتــرل و گــروه ریســپریدون بــه ترتیــب
p< 0/01 ،p<0/05و p<0/001اختلاف معنیدار با گـروه سـالم
داشتند )نمودار .(B ،۴این نتایج نشان داد تنها شیر خام شتر در
بهبود حافضه فضایی نقـش دارد. هـمچنـین شـیر خـام شـتر +
ریسپریدون نسبت به گروه ریسپریدون در زمان تأخیر یافتن به
سکو اختلاف معنیداری ) (p<0/05ثبت کرد
بحث
شیر شتر دارای اثرات درمانی بالقوه در اوتیسـم اخیـراً اهـداف
مطالعاتی گستردهای را در برگرفته است. با توجه به اینکه اکثر
مطالعات گزارش شده گزارش موردی بودند و نیز مطالعه جامع
حیوانی و یا سلولی و حتـی کارآزمـایی بـالینی بـه آن صـورت
گزارش نشده است نیاز است برای مطمئن شدن از اثر شیر شتر
و نیز مکانیسم اثـر آن بـر خصوصـیات و مؤلفـههـای رفتـاری
بیشتر مورد بررسی قرار گیرد. هدف از مطالعـه حاضـر تعیـین
اثــر مصــرف شــیر شــتر بــر آزمــون رفتــاری اجتمــاعی روی
موشهای صحرایی اوتیسمی است.
در مطالعه حاضر ابتدا مدل موش اوتیسمی ایجـاد شـد. در ایـن
زمینـه، اسـید والپروئیـک در روز ۱۲/۵حـاملگی بـه مـوشهـای
صحرایی ماده تزریق شد. حیواناتی که در مرحله قبل از تولد در
معرض اسید والپروئیک قرار گرفتند، افزایش اضطراب، پاسخ به
درد و همچنین کاهش یادگیری فضایی و مرجع را نشان دادنـد.
در حالیکه درمـان بـا شـیر شـتر و ریسـپریدون باعـث بهبـود
اختلال رفتاری در موشهای صحرایی شد.
در مطالعهای با مقایسه دوزهای مختلف والپروئیـک کـه در روز
۱۲/۵حاملگی تجویز شد، مشاهده شد کـه دوز ۵۰۰میلـیگـرم/
کیلوگرم ارتباطات اجتماعی و تبعـیض اجتمـاعی در فرزنـدان را
نشـان مـیدهــد و دوزهـای ۳۰۰تـا ۸۰۰میلـیگــرم/ کیلـوگرم
فنوتیپهای شبه اوتیسم در سویههای مختلـف مـوشهـا ایجـاد
میکند ) .(۲۱با اینحـال، بـه نظـر مـیآیـد دوز ۵۰۰میلـیگـرم/
کیلوگرم مـؤثرترین دوز در مـوشهـای مـاده بـاردار در ایجـاد
علائم اصلی اوتیسم در فرزندان است ).(۲۲
با توجه به نتایج این مطالعه در آزمونهای تداخلات رفتـاری و
نیز تکراری مشاهده شـد کـه مـوشهـایی کـه والپروئیـک اسـید
دریافت کرده بودند نسبت به کنترل اختلاف معنـیداری داشـتند
که این موضوع مؤید مطالعات گذشته است.
در مطالعه حاضر،آزمون اضطراب توسط Elevated plus maze
نشان داد که موشهای اوتیسمی از اضطراب بیشتری نسبت بـه
موشهای سالم برخـوردار هسـتند. پـس از دریافـت درمـان تـا
حدودی اضطراب آنها بهواسـطه قرارگیـری بیشـتر در بـازوی
باز و کمتر در بازوی بسته بهبود بخشـید. در مطالعـات گذشـته
نیز نشان داده شد موشهای اوتیسمی تـرجیح مـیدهنـد زمـان
بیشتری در بازوی بسته سپری کنند و نیز تعداد ورود آنها بـه
بازوی بسته بیشتر بود.
این مطالعات توانسـتند بـا داروهـای متفـاوت ماننـد متفـورمین،
فنوبـورات اضـطراب ناشـی از تزریــق والپروئیـک اسـید را تــا
حدودی بهبود بخشند ) .(۲۰ ,۱۵در مطالعـه حاضـر نیـز داروی
ریسپریدون نشان داد میتواند در درمان اضطراب مفیـد باشـد.
در مطالعات گذشته گزارش شـده اسـت کـه افـراد جـوان دارای
اوتیسم در مقایسه با سایر هـم سـنوسـالان خـود از اخـتلالات
اضطرابی بالایی ) (% ۴۰برخوردار هستند ).(۲۴ ,۲۳
درک درد بـــه دلیـــل فعـــال شـــدن مســـیرهای آوران محـــیط
(و از طریق شبکههای حسی درPeripheral afferent pathways)
هنگام قرار گرفتن در معرض محرکهـای مکـانیکی، شـیمیایی و
الکتریکی باعث تحریک تکانههای بین نخاع و مغـز مـیشـود. در
این آزمایش افـزایش آسـتانه درد در مـوشهـای صـحرایی در
معرض والپروئیک اسید مشاهده شد. بهخوبی مستند شده است
که قرار گرفتن در معرض والپروئیک اسـید در دوران بـارداری،
باعث آسیب به مسیرهای تعدیلکننده درد در جنین میشود کـه
در ماه اول زندگی پس از تولد قابل مشاهده است ) .(۲۵افـزایش
آستانه درد در گروههای والپروئیک اسید در این مطالعه مطـابق
با گزارشهـایی اسـت کـه نشـان دهنـده کـاهش حساسـیت بـه
محرکهای درد و نیز پاسـخ درد در آزمـون Hot-plateهسـتند
) .(۲۷ -۲۶ ,۱۹با اینحال، بـرخلاف نتـایج حاصـله، نویسـندگان
دیگر گزارش دادند که پاسخ و آستانه درد در بیمـاران اوتیسـم
تغییر نمیکند، اما کودکان مبتلا بـه اوتیسـم نمـیتواننـد واکـنش
خود را نسبت به محرکهای دردناک به همان شـیوهای کـه یـک
کودک عادی نشان میدهد، نشان دهنـد ) .(۲۹ -۲۸درمـان شـیر
شتر با اثرات ضد دردی همراه بود به طوری که حساسـیت درد
در موشهای صـحرایی در معـرض بـارداری والپروئیـک اسـید
کاهش یافت. در حقیقت، شیر شتر در مطالعات گذشـته بـه دلیـل
داشتن لاکتوفرون زیاد که تولید opinidبهعنوان واسطه گیرنده
بــیدردی هــمچنــین بــهعنــوان آنتاگونیســت بــا واســطههــای
گیرندههای درد عمل ضد درد را میتواند ایفا کند ).(۳۱ -۳۰
پیچیدگیها در بیماران اوتیسـم معمـولاً بـا یـادگیری فضـایی و
نقص حافظه همراه است ) .(۳۲پاسـخ اجتمـاعی ضـعیف و عـدم
مهارت زبانی لازم برای بیان در کودکـان مبـتلا بـه اوتیسـم بـا
نقص در یادگیری فضایی و حافظـه مـرتبط اسـت ) .(۳۳کـاربرد
Morris water mazeبه عنوان یک روش کلاسیک برای آزمایش
یـادگیری فضـایی وابسـته بـه هیپوکامـپ و حافظـه فضـایی در
جوندگان است. بدینگونه که توانایی یک حیـوان در اسـتفاده از
نشانههای دیداری دور برای هدایت مسیر مستقیم به یک سکوی
مخفی سنجش میشود ) .(۳۴یافتههای این مطالعه نشان داد کـه
قرار گرفتن جنین در معـرض والپروئیـک اسـید منجـر بـه تولـد
فرزندانی میشود که توانایی یادگیری فضایی ضعیفی دارند کـه
در طولانی شدن زمان تأخیر و طی مسافت طـولانی در آزمـون
. مشهود استMorris water maze
مطالعــات زیـــادی نشـــان دادنـــد کـــه والپروئیـــک اســـید در
آزمون Morris water mazeباعـث اخـتلال یـادگیری و حافظـه
فضایی میشـود ) .(۳۵ ,۲۰در مطالعـهای همبسـتگی شـدید بـین
تأخیر دررسـیدن بـه سـکو و طـول مسـیر در آزمـون Morris
water mazeگزارش شده است ).(۳۶
در مطالعه حاضر نیز نتایج زمان تأخیر و مسافت طـی شـده در
بین گروهها نتایج مشابهای داشت. عـلاوه بـر ایـن، در آزمـایش
پروب، والپروئیک اسید کـاهش قابـل تـوجهی در زمـان صـرف
شده و مسافت طی شده در محل سـکو را نشـان داد کـه نشـان
دهنده نقص حافظه فضایی است. با اینحال، ضعف در یادگیری
فضایی ناشی از والپروئیک اسید و اختلال حافظه با اسـتفاده از
شیر شتر بهبود یافت.
مطالعات گذشته حاکی از آن اسـت کـه درمـان بـا ریسـپریدون،
نقایص مربوط به حافظه را تشدید میکند که ممکن است به دلیل
اختلال در رمزگذاری اطلاعات در حافظه فعال و یا اثر نـامطلوب
ظاهری ریسپریدون در عملکردهـای تعـدیلکننـده سیسـتمهـای
گیرنده D1در ناحیه پیشـانی باشـد ) .(۳۷هـمچنـین در مطالعـه
دیگر با روش Morris water mazeنشـان داده شـده اسـت کـه
ریسپریدون تأثیری بر حافظه و یادگیری ندارد ).(۳۸
در مطالعه اخیر نشان داده شـده اسـت کـه ریسـپریدون نسـبت
proBDNF / BDNFفاکتور نـورونزایـی مشـتق شـده از مغـز
( را در هیپوکامپ و قشـرBrain-derived neurotrophic factor)
جلــوی پیشـانی افـزایش مـیدهـد. هـمچنـین منجـر بـه کـاهش
فسفوریلاسیون پروتئین کیناز بـی ) (Protein kinase B; PKBو
( در قشــرcAMP response element modulator; CREB)
جلوی پیشانی میشود. این نتایج نشان میدهد که ریسـپریدون،
ممکن اسـت تـأثیر منفـی بـر حافظـه شناسـایی و مولکـولهـای
سیگنالینگ مرتبط با نوروتروفین بگـذارد کـه از انعطـافپـذیری
سیناپسی و عملکرد شناختی پشتیبانی میکنند ) .(۳۹در مطالعـه
حاضر بیاثر بودن گـروه درمـانی شـیر پاسـتوریزه و کـم اثـر
بودن شیر خام ممکن است به دلیل اثر ریسپریدون باشد.
در مطالعهای مشاهده شده است که مصرف شیر شتر بـه مـدت
۳۰روز، علائم اوتیسم در کودکان زیر ۱۵سـال را کـاهش مـی
دهد) .(۴۰برخی از والدین گـزارش دادنـد فرزنـدان آنهـا کـه از
اوتیسم رنج میبردند، پس از استفاده شیر شتر، برخی از علائم
آنها مانند کیفیت خواب، برنامهریزی حرکتـی، آگـاهی فضـایی
) (Spatial awarenessتماس چشـمی، گفتـار و عملکـرد دسـتگاه
گوارش بهبود یافته است. در مطالعـهای کـه بـر روی ۶۰بیمـار
مبتلا به اوتیسم ) ۲تا ۱۲سال( در عربستان سعودی انجام شد،
روش کار به این صورت بود که ۵۰۰میلیلیتر شـیر دو بـار در
روز و به مدت دو هفته بـه کودکـان داده شـد، تجزیـه و تحلیـل
دادهها حاکی از آن بود که سطح پایه آنتـیاکسـیدانهـا در همـه
کودکان پایین بود و بهبود قابلتوجهی در آزمونهـای شـناختی
و رفتاری مشهود بود و اثرات استرس اکسیداتیو کـاهش یافـت
محققان نشان دادند که شـیر شـتر در تنظـیم سـطح آنـزیمهـای
آنتیاکسیدان و مواد آنتیاکسیدانی غیر آنزیماتیـک نقـش مهمـی
دارد و اثـرات اسـترس اکسـیداتیو را کـاهش مـیدهـد و علائـم
روانشناختی را بهبود مـیبخشـد ) .(۴۱در گـزارش مـوردی در
سال ،۲۰۱۳پسری دارای علائم اوتیسم به مدت شـش سـال بـا
مصرف هر شب یک لیوان شیر شتر بهبـود علائـم اوتیسـمی را
تجربه کرد ) .(۱۴یک مطالعه بالینی دیگر تأثیر شیر شتر بر روی
نشانگرهای بیوشیمیایی را بررسی کرد. چهل و پنج کودک مبتلا
به اوتیسم بهطور تصادفی انتخاب شدند و به مدت دو هفته شیر
شتر پاستوریزه برای گروه ۱۵) Iنفـر،( شـیر شـتر خـام بـرای
گروه ۱۵) IIنفر( و دارونمـا بـرای گـروه ۱۵) IIIنفـر( دریافـت
کردند که نتایج علائم بالینی اوتیسم را بهطور قابلتوجهی بهبود
بخشید و سطح سرمی “تیمـوس و کمـوکین تنظـیم -فعالیـت”۱
( را درthymus and activation-regulated chemokine)
کودکان اوتیسم کاهش داد ).(۴۲
در مطالعهای که روی آنزیمهـای آنتـی اکسـیدانی شـیر خـام و
پاسـتوریزه شـتر در کودکـان اوتیسـمی انجـام شـد، نشـان داد
خاصیت آنتی اکسیدانی بین آنها تفاوت معنیداری ندارد. شـیر
شــتر در مطالعــهای نشــان داد آنــزیمهــای آنتــیاکســیدان و
مولکولهای آنتیاکسـیدان غیـر آنزیماتیـک بهبـود پیـدا کردنـد.
همچنین براساس مقیاس رتبهبندی اوتیسم (Childhood autism
) rating scale; CARSرفتار اجتمـاعی کودکـان مـورد ارزیـابی
بهبود پیدا کردند ) .(۴۰در مطالعـه گذشـته محققـان تـأثیر شـیر
شتر با افزایش میزان سطح آنزیمهای آنتیاکسـیدانی بـه همـراه
بهبود رفتارهای تکراری و اجتماعی گزارش شد ).(۴۳
در این مطالعه با توجه به ملاحظات اخلاقـی در انجـام پـژوهش
در حوزه حیوانات آزمایشگاهی مبنی بر اسـتفاده حـداقل تعـداد
حیوانات به همراه محدودیتهای دیگـر منجـر بـه عـدم بررسـی
مکانیسمهای مولکولی و نیز آنالیز مواد مؤثره شـیر شـتر شـده
است. لذا پیشنهاد میشود که در مطالعات آتی باخـالص سـازی
شیر شتر و بررسی مواد مؤثره آن با دوزهای متنوع بـه همـراه
دیگر داروهای مؤثر در بهبود علائم اوتیسم در گروههای مجـزا
تست گردند و هـمچنـین بـرای درک بهتـر تـأثیر شـیر شـتر در
اوتیسم، مکانیسم مولکولی و ژنهای مؤثر در اوتیسـم بررسـی
شوند.
نتیجهگیری
یافتههای این مطالعه نشان داد شـیر شـتر بـهعنـوان یـک مـاده
سرشار از مواد مغذی به عنـوان یـک مکمـل غـذایی مناسـب در
بهبود علائم اوتیسـم هماننـد اضـطراب و اخـتلال در حافظـه بـا
توجه به نتایج آزمونهای رفتـاری انجـام شـده مـیتوانـد مفیـد
باشد. همچنین در آینده با مطالعه و آنـالیز ترکیبـات شـیر شـتر
ممکن است بتوان به فهم مکانیسم درمانی آن دست یافت.
تشکر و قدردانی
محققان از دانشگاه علوم پزشکی مشهد به دلیل حمایـت مـالی و
همچنین از واحد توسعه تحقیقات بالینی بیمارسـتان قـائم )عـج(
دانشگاه علوم پزشکی مشهد، جهت همکاری در نشر مقاله تقدیر
و تشکر می نمایند. این مطالعه بـا تاییـد کمیتـه اخـلاق دانشـگاه
علــــــــــوم پزشــــــــــکی مشــــــــــهد و شناســــــــــه
. انجام شدIR.MUMS.MEDICAL.REC.1398.264
تضاد منافع
در این پژوهش هیچ گونه تعـارض منـافعی توسـط نویسـندگان
گزارش نشده است.
مشارکت نویسندگان:
) (۱مفهوم پردازی و طراحی مطالعه، یا جمـع آوری داده هـا، یـا
تجزیه و تحلیـــل و تفســـیر داده هـــا : ســحر حیــدری، علــی
محمودی، علی طلایی، سید جمال میرموسوی، محمد محمد زاده
) (۲تهیه پیش نویس مقاله یا بـــــازبینی آن جهـــــت تـــــدوین
محتـوای اندیشمندانه: سحر حیدری، علی محمودی، سید جمال،
محمد محمد زاده
) (۳تایید نهایی دستنوشته پیش از ارسال بـه مجلـه:
ســحر حیــدری، علــی محمــودی، علــی طلایــی، ســید جمــال
میرموســـــــــــــوی، محمـــــــــــــد محمـــــــــــــد زاده