ایران در نقطه صفر صنعت شترداری
شهروند» از خیز اعراب برای تصاحب بازار جهانی گوشت و شیر شتر گزارش می‌دهد
جمعیت شتر در ایران به نصف رسید بازدهی پرورش شتر 2 برابر پرورش گاو، هزینه نصف!
مریم شکرانی- گروه اقتصادی| در شرایطی که تولید گوشت گاو و گوسفند در کشور، توجیه اقتصادی نداشته و این کالا با حدود 4 برابر قیمت جهانی به‌دست مصرف‌کننده ایرانی می‌رسد، مسئولان در سال‌های گذشته بارها از خودکفایی در تولید گوشت گاو و گوسفند گفته و آن را به‌عنوان یکی از اهداف خود در سیاست‌گذاری‌هایشان مطرح کرده‌اند. این در حالی است که ایران به دلیل اقلیم خشک و نیمه‌خشک یکی از پتانسیل‌های قابل توجه صنعت شترداری به شمار می‌رود اما با این وجود وزارت کشاورزی در برنامه‌ریزی‌های کلان خود، این صنعت را نادیده گرفته است تا آن‌جا که حرفه شترداری در ایران رو به نابودی می‌رود.
براساس گزارش سایت آمارهای بین‌المللی «ایندکس موندی»، سال گذشته نرخ هرکیلوگرم گوشت گاو در بازار ایران 4.6 برابر قیمت آن در بازارهای جهانی بوده است. این در حالی است که هر کیلوگرم گوشت گوسفند نیز در بازار ایران با 3.1 برابر قیمت‌های جهانی به فروش رسیده است. «عیسی کلانتری» وزیر پیشین کشاورزی دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: یکی از مهم‌ترین علت‌های این موضوع آن است که در کشور ما مزیت‌های تولید و صرفه اقتصادی نادیده گرفته شده است و ایران به دلیل نبود مرتع و اقلیم خشک ناچار است هر سال بخش اعظمی خوراک دام و علوفه به کشور وارد کند. حال آن‌که در تجارت جهانی موضوعی به نام تجارت علوفه وجود ندارد و کشورهای تولیدکننده شیر و گوشت، خوراک دام مورد نیاز خود را از مراتع و پوشش گیاهی ارزان طبیعت خود فراهم می‌کنند. این در حالی است که ایران با واردات علوفه و خوراک دام درواقع گوشت و شیر را در داخل کشور با قیمت‌های بالا مونتاژ می‌کند و نه تولید. بررسی آمارهای گمرک ایران در 10 ماهه نخست سال 93 نشان می‌دهد که امسال نیز خوراک دام در لیست 10 کالای عمده وارداتی با بیشترین میزان هزینه ارزی قرار گرفته است. این در حالی است که اقلیم نیمه بیابانی کشور، بستری مناسب و اقتصادی برای تغذیه و پرورش دام شتر فراهم آورده است. با این حال بی‌توجهی به این پتانسیل تا آن‌جا بوده است که هیچ واحد صنعتی در این زمینه وجود ندارد و شاغلان سنتی انگشت‌شمار این حرفه از حمایت‌هایی نظیر خرید تضمینی و بازاریابی نیز برخوردار نیستند.
خیز امارات برای تصاحب بازار جهانی
گوشت و شیر شتر
براساس گزارش فائو (سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی) حدود 19.5میلیون نفر شتر در سراسر جهان وجود دارد که عمده جمعیت آن در گستره آفریقا تا هند زندگی می‌کنند. براساس این گزارش، سومالی و سودان با برخورداری از 50درصد جمعیت شترهای جهان بزرگترین ذخایر این گونه به شمار می‌روند و پس از آن کشورهای عربی و خاورمیانه در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. از این میان ایران با برخورداری از جمعیت 150هزار نفری شتر، رتبه هفتم آسیا و رتبه بیستم جهان را از نظر شمار این گونه در اختیار دارد. این در شرایطی است که نبود حمایت و برنامه‌ریزی برای حفظ و ارتقای این صنعت، موجب شده است که جمعیت شترهای کشور از سال 53 تاکنون به حدود نصف کاهش پیدا کند.
نبود حمایت از صنعت شترداری در ایران در حالی اتفاق می‌افتد که کشورهای عربی ازجمله امارات، برنامه‌ریزی‌های ویژه‌ای برای ارتقا و بهره‌برداری از این پتانسیل بومی خود انجام داده‌اند. بنا به اعلام «محمدفاضل دوره» معاون سابق بهبود تولیدات دامی موسسه بین‌المللی «آکساد»، در حال حاضر امارات با راه‌اندازی واحدهای بسته‌بندی و فرآوری گوشت و شیر شتر، صادرات این کالاها را به اروپا آغاز کرده و مصر با در نظر گرفتن تسهیلات ویژه برای دانش‌آموختگان رشته‌های کشاورزی و دامپروری در صدد توسعه واحدهای صنعتی پرورش شتر است. همچنین در سوریه نیز مصرف گوشت شتر به دلیل چربی کم، فرهنگ‌سازی شده است و در حال حاضر این نوع گوشت در بازارهای سوریه 3 برابر گوشت گوسفند قیمت دارد. علاوه بر این شیر شتر نیز به دلیل برخورداری از خواص درمانی ویژه نظیر درمان دیابت (به لحاظ برخورداری از انسولین) جایگاه خود را در بازار جهانی پیدا کرده و کشورهای عربی به‌ویژه امارات با برنامه‌ریزی برای توسعه واحدهای پرورش شتر، در صدد تصاحب این بازار هستند.
هزینه پایین و تولید ارگانیک
مزایای صادراتی صنعت شترداری
هر شتر حداقل 500 کیلوگرم و حداکثر یک تن گوشت قرمز تولید می‌کند. میزان شیردهی هر شتر نیز حداقل 7 لیتر در روز است. این درحالی است که شرایط نگهداری و پرورش شتر نسبت به سایر دام‌ها نظیر گاو و گوسفند بسیار ساده‌تر است و توجیه اقتصادی بالاتری دارد. «مروتی» کارشناس دامپروری در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: شتر به لحاظ ویژگی‌های فیزیکی جزو مقاوم‌ترین گونه‌های حیوانی به شمار می‌آید. همین موضوع باعث می‌شود که ضریب تلفات شتر در اثر بیماری نسبت به سایر گونه‌ها نظیر گاو و گوسفند بسیار کمتر باشد. علاوه بر این نگهداری و پرورش شتر به دلیل نوع تغذیه و نیازهای این حیوان در مقایسه با گاو و گوسفند بسیار ساده‌تر است و در اقلیم ایران توجیه اقتصادی بالاتری دارد، چراکه این حیوان از گونه‌های گیاهی شورپسند تغذیه می‌کند که به وفور در بیابان‌ها و مناطق خشک موجود است. علاوه بر این به دلیل تغذیه از مواد گیاهی کاملا ارگانیک و موجود در طبیعت، صاحب مزیت صادراتی نیز شناخته می‌شود و به راحتی می‌تواند در بازارهای اروپایی صاحب جایگاه ویژه شود.
وی ادامه می‌دهد: پرورش شتر نسبت به گاو و گوسفند بسیار کم‌هزینه‌تر است. صرف‌نظر از واردات علوفه و خوراک دام برای پرورش گاو و گوسفند، ضریب مقاومت این گونه‌ها نسبت به شرایط محیطی و بیماری‌ها بسیار پایین‌تر از شتر است، به‌طوری که در مناطق سردسیر ایران مانند اردبیل میزان تلفات گوسفند تا 60درصد هم گزارش می‌شود اما میزان تلفات شتر هرگز به 10درصد نرسیده است.
بازدهی پرورش شتر تا 2 برابر پرورش گاو
«محمدفاضل دوره» معاون سابق بهبود تولیدات دامی موسسه بین‌المللی آکساد که در زمینه نگهداری و پرورش شتر کلاس‌های آموزشی متعددی در کشورهای منطقه برگزار کرده است، درباره توجیه اقتصادی تولید گوشت شتر توضیحات دیگری نیز دارد. بررسی‌های این پژوهشگر (که در حال حاضر به صورت جزوه آموزشی در وزارت کشاورزی موجود است) نشان می‌دهد در ازای مصرف یکسان خوراک دام هر نفر شتر به‌طور میانگین 810 گرم اضافه وزن روزانه دارد که این میزان تا 2.1 کیلوگرم نیز می‌رسد این در شرایطی است که میزان اضافه وزن گاو به‌طور متوسط 770 گرم است که حداکثر به 960 گرم در روز می‌رسد.
علاوه بر این شرایط نگهداری شیر شتر ساده‌تر از شیر سایر گونه‌هاست به‌طوری که شیر شتر در محیط خارج از یخچال تا 24 ساعت قابلیت نگهداری دارد، این در حالی است که شیر گوسفند حداکثر به مدت 5 ساعت در محیط خارج از یخچال دوام می‌آورد و فسادپذیری بالاتری دارد. همین موضوع باعث کاهش هزینه نگهداری و حمل‌ونقل شیر شتر نسبت به شیر سایر دام‌هاست. او به دیگر جنبه‌های اقتصادی پرورش شتر نیز اشاره و اعلام کرده است که در حال حاضر سالانه 14میلیون تن از کود مورد استفاده در مزارع جهان از طریق شترها تأمین می‌شود. علاوه بر این پوست و پشم شتر در صنایع نساجی جهان و حتی برندهای تولیدی مد در ایتالیا و ترکیه متقاضی دارد.
سرنوشت متفاوت شتر در ایران!
در ایران اما، صنعت شترداری سرنوشت متفاوتی را تجربه می‌کند. براساس گزارش مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی حدود نیمی از مساحت کشور در مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی واقع شده است. این موضوع بستر طبیعی و ارزان‌قیمتی برای توسعه صنعت شترداری در کشور فراهم کرده است. با این وجود حرفه شترداری در ایران نه‌تنها وجهه صنعتی پیدا نکرده است، بلکه در غیاب حمایت‌های وزارتخانه متولی، به سرعت رو به نابودی می‌رود. «هادی قائمی» شتردار درباره وضع این صنعت به «شهروند» می‌گوید: در حال حاضر شترداری در ایران به صورت محدود و به شیوه سنتی در جریان است و عموم شترداران تولیدکنندگان سنتی هستند که تعداد نفرات محدودی شتر در اختیار دارند. این تولیدکنندگان که بیشترشان افراد سالخورده و روستایی هستند به تدریج از گردونه این حرفه خارج شده و به دلیل نبود حمایت‌های لازم تولیدکنندگان جوان‌تر، جایگزین نمی‌شوند.
این تولیدکننده ادامه می‌دهد: شترداری در ایران نه‌تنها به صورت صنعتی تعریف نشده است که همان شترداران سنتی نیز با محدودیت‌ها و مشکلات فراوانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، به‌عنوان مثال این افراد برای حفر چاه در بیابان و تأمین آب شرب مورد نیاز دام با چالش‌های بی‌شماری مواجه هستند و اسیر کاغذبازی و مقررات دست و پاگیر نهادهای متولی می‌شوند. در یکی از مناطق عشایری تولیدکنندگان ناچارند با حمل تانکر آب به بیابان آب مورد نیاز دام خود را تأمین کنند.
قائمی همچنین تأکید می‌کند: علاوه بر این تولیدکنندگان سنتی از هیچ‌گونه حمایت بیمه‌ای برخوردار نیستند و موارد بسیاری وجود دارد که هنگام انتقال حیوان به سایر شهرها، دام تلف‌شده و تولیدکننده تنگدست سنتی دچار زیان قابل توجه شده است، بی‌آن‌که نهادهای بیمه‌ای، شتردار را مورد حمایت قرار دهند و خسارتی به او پرداخت کنند. غیر از این گوشت و شیر شتر برخلاف سایر محصولات دامی تحت پوشش قانون حمایتی خرید تضمینی قرار ندارد و همین موضوع باعث می‌شود، دلالان در بازار این نوع محصولات جولان دهند و شیر و گوشت شتر را به حداقل قیمت ممکن از تولیدکننده خریده و با سود چند برابری به بازار مصرف وارد کنند.
صنعت شترداری در ایران در نقطه صفر
«حسن رکنی» معاون بهبود تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی درباره سیاست‌های حمایتی این وزارتخانه از صنعت شترداری به «شهروند» می‌گوید: در حال حاضر 2 ایستگاه فعال در کشور وجود دارد که مسائل دامپزشکی، بانک ژن و پروژه‌های تحقیقاتی در زمینه ارتقای نژاد شتر را انجام می‌دهد اما این حرفه در ایران هنوز وجهه صنعتی ندارد و تقریبا تمام واحدهای تولیدی به صورت سنتی اداره می‌شوند. او ادامه می‌دهد: هم‌اکنون هیچ واحد کشتارگاهی ویژه شتر در کشور وجود ندارد و کشتار این حیوان در کشتارگاه سایر دام‌های سنگین انجام می‌شود.
رکنی درباره سایر حمایت‌های لازم نظیر بیمه و خرید تضمینی نیز به «شهروند» توضیح می‌دهد: شترداران به دلیل نبود آگاهی لازم برای بیمه دام خود مراجعه نکرده‌اند. در غیر این صورت صندوق حمایت از توسعه کشاورزی دام، شترداران را بیمه می‌کند و به نظر نمی‌رسد که در این زمینه مشکلی وجود داشته باشد. او درباره خرید تضمینی محصولات شترداران می‌گوید: بحث خرید تضمینی درباره کالاهای تولیدی توسط شترداران وجود ندارد، زیرا این نوع کالاها در بازار جایگاه ویژه خود را دارند و شیر و گوشت شتر با قیمت مناسب از تولیدکننده خریداری می‌شود. بنابراین نیازی به قانون حمایتی خرید تضمینی در این بخش احساس نمی‌کنیم.
صادرات شیر و گوشت شتر عربی به بازارهای اروپا
شترداری در ایران صنعتی نشده است
تولیدکنندگان سنتی در حال خروج از گردونه تولید
تولید کم‌هزینه و ارگانیک مزایای تولید و صادرات گوشت شتر
مونتاژ گرانقیمت گوشت گاو و گوسفند در ایران
قیمت گوشت گاو در ایران 4.6 برابر بازار جهان
ایران در زمینه تولید گوشت و گاو مزیت تولید ندارد
تمرکز بازار اروپا به خواص درمانی شیر شتر
خوراک گاو در لیست 10 کالای عمده وارداتی به ایران
شتر باصرفه‌تر از گاو و گوسفند