گنبدی از شیر شتر!
در شرقی‌ترین گوشه شهر کرمان بنایی از سنگ و گچ قرار دارد که محلی ها به آن گنبد گبری می گویند. گنبدی که نام اصلی آن گنبد جبلیه است و در دوره‌های قبل از اسلام بنیان‌گذاری و در دوره سلجوقی تکمیل شده است.
سر پرسی سایکس در کتاب هشت سال در ایران درباره تاریخ این بنا می‌نویسد: از قبرستان که رد می‌شوید یک ساختمان هشت ظلعی سنگی خواهید دید که گنبدی به شکل دو هلال برآن قرار گرفته و قطر داخل آن 18 فوت و هر طرفی نیز 18 فوت و نوک آن اجری و منتهی الیه آن دایره می‌باشد . این محل را جبلیه می‌نامند و تنها ساختمان سنگی کرمان همین گنبد جبلیه‌است.
ایرانیان معتقدند که این محل آتشکده یا مقبره یکی از زرتشتیان بوده و برخی نیز عقیده دارند که مزار سید محمد تباشیری است… برخی این گنبد را متعلق به سلجوقیان می‌دانند. ولی این ادعا درست نیست. می‌توان حدس زد که این بنا شاید مربوط به پیش از اسلام باشد و از بناهای زرتشتی و گبری است گرچه استیل آن با استیل آتشکده تطابق ندارد.
سبک معماری این بنا شبیه به بناهای اواخر دوره ساسانی است که به نظر می رسد در اوائل دوران اسلامی مرمت شده باشد، یا اینکه آن را در اوائل اسلام با الهام از معماری ساسانی ساخته باشند. می گویند که در ساخت این گنبد به جای آب از شیر شتر استفاده شده است که مورخان و معماران دلیل استحکام این بنا را همین امر می دانند!
این گنبد 8 ضلعی تماما از سنگ است و عرض پی آن هم در پایه به 3 متر می‌رسد. در 8 طرف گنبد جبلیه، 8 در به عرض 2متر قرار دارد که امروزه تنها یکی از آنها باز است.
سقف گنبد از آجر ساخته شده و داخل آن ظاهرا دارای تزیینات گچبری بوده که قسمت بالای آن ریخته و قسمت پایین بنا اگر تزییناتی هم داشته از بین رفته است. مصالح به کار رفته در دیوارها سنگ لاشه با ملات گچ از بیرون و آهک از داخل است.
گنبد جبلیه در سال”ھ 1316 توسط وزارت فرهنگ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال ”ھ1383 پس از مرمت به موزه جبلیه (کتیبه‌های تاریخی) تبدیل شد. اگر گذارتان به این موزه بیفتد می توانید یکی از قدیمی‌ترین کتیبه‌های موجود در گنبد را از نزدیک ببینید که به کتیبه مسجد آبدر اشکان معروف است و به بنای یادبود یک مسجد در ارتفاعات شمال شهر «رابر آبادی آبدر اشکان» (اشکون) واقع در شهرستان بافت مربوط می شود.
کتیبه روی قطعه سنگی طبیعی و به خط کوفی حک شده و کوچکترین سنگ قبر کشف شده در استان کرمان هم در این گنجینه نگهداری می‌شود. بد نیست بدانید که این سنگ در سال ”ھ 1377توسط احمد ایلاقی کشاورز دهستان قائم‌آباد کشف و تحویل سازمان میراث فرهنگی استان کرمان شد. ابعاد ”ھسنگ به 26 در”ھ 22 سانتیمتر می رسد و کتیبه آن شامل دو بخش است. یکی نوار حاشیه‌ای و دیگری نوشتار وسط که در یک کادر قرار گرفته است.
حاشیه کتیبه که شروع آن از قسمت پایین گوشه سمت راست است شامل آیه ”ھ 18و بخشی از آیه”ھ 19سوره مبارکه آل عمران است. در پایان کتیبه در قسمت سمت چپ نام متوفی و سال وفات در یک کادر محرابی شکل قرار گرفته است.