مقاله علمی: گزارش موردی- اثر دوغ و شیر شتر بر علایم اوتیسم در دختر 6 ساله

گزارش موردی: اثر دوغ و شیر شتر بر علایم اوتیسم در دختر 6 ساله

الهام قدمی یزدی¹، کیانزاد²

¹دانشگاه علوم پزشکی یزد، دانشکده طب سنتی، بیمارستان شهید صدوقی، متخصص طب سنتی، دانش آموخته دانشگاه علوم پزشکی تهران

*نویسنده مسوول:  elham_ghedami@yahoo.com

چکیده:

اوتیسم  یکی از اختلالاتی است که در طبقه اختلال هاي تحولی فراگیر قرار می گیرد. آسیب در مهارتهاي اجتماعی، مهارت هاي ارتباطی و الگوهاي رفتاري، علایق و فعالیت هاي کلیشه اي، تکراري و محدود از مهم ترین ویژگی هاي این اختلال است. کودک مبتلا مشکلات متعددی در ارتباط فردی و اجتماعی دارد. تا کنون درمان قطعی برای این بیماری ذکر نشده است. بیمار معرفی شده ما در این مطالعه با استفاده از شیر و دوغ شتر توانسته پیشرفت قابل ملاحظه ای در سیر درمان از خود نشان دهد.

مقدمه:

اوتیسم  به عنوان یک اختلال رشدي عمیق دسته بندي شده است و سه ویژگی اصلی دارد که همگی باید پیش از  3 سالگی در کودك ظاهر شوند که عبارتند از:

1. آسیب کیفی در عملکرد متقابل اجتماعی.
2. آسیب در ارتباط و فعالیتهاي ذهنی.
3. 3.      محدودیتهاي فوق العاده در زمینه فعالیت ها و علایق(1،2،3).

اختلال اوتیسم  در سنین پیش دبستانی یعنی هنگامی که آسیبهاي زبان و شناخت قابل شناسایی هستند، تشخیص داده می شود. نشانه هاي اوتیسم  را میتوان در دو سال اول زندگی مشاهده کرد (4). مهارتهاي اجتماعی، ارتباطی و مراقبت از خود معمولاً با افزایش سن، افزایش می یابد ولی در مقایسه با کودکان بهنجار همواره تأخیر وجود دارد. گاهی ممکن است این پیشرفت تا بزرگسالی ادامه یابد و با رفتارهاي پرخاشگرانه، اضطراب و افسردگی و رفتارهاي نامناسب جنسی همراه شود. تعداد معدودي از کودکان داراي اختلال اوتیسم  میتوانند زندگی مستقل داشته باشند (5).

علت اصلی بیماری اوتیسم شناخته نشده و در پسران شایع تر از دختران است. حدود دو سوم کودکان مبتلا به اوتیسم درجاتی از عقب ماندگی داشته، قادر به تکلم نیستند و علائمی به صورت خودآزاری و دیگرآزاری نشان می دهند. گروهی دیگر بهره هوشی نرمال دارند و در بعضی زمینه ها مانند نقاشی، بسیار توانا هستند (6).

امروزه متوجه شده اند که بیماری های مختلفی می توانند زمینه ساز یا تشدید کننده اختلالات رفتاری، شناختی و سلامت عمومی فرد مبتلا به اوتیسم باشند. این بیماریها شامل التهابات مزمن دستگاه گوارش، عدم توازن میکروارگانیسم های حیاتی، سوء هضم و سوء جذب، سوء تغذیه، آلرژیها، عفونتهای مزمن ویروسی، قارچی و باکتریایی، اختلال عملکرد کلیوی، اختلال در سم زدایی بدن، اختلالات نقل و انتقال یونها هستند (7).

رفتارهاي کودکان داراي اختلال اوتیسم ، اغلب براي والدین و درمانگران، مشکل آفرین و ناراحت کننده است.

این رفتارها ممکن است نامناسب ، تکراري، تهاجمی و خطرناك باشد. همچنین، ممکن است شامل تکان دادن مکرّر دستها، حرکت مداوم انگشتان، تکان دادن بدن به جلو و عقب، گذاشتن اشیاء در دهان و یا کوبیدن سر به اشیاء دیگر باشد.کودکان داراي اختلال اوتیسم ممکن است به رفتارهاي خودآسیب زنی مانند آسیب زدن به چشمها و یا گاز گرفتن دست هاي خود عادت داشته باشند. همچنین ممکن است نسبت به درد و سوختگی هیچگونه عکس العمل نشان ندهند.  گاهی نیز مشاهده می شود که برخی از این کودکان بدون دلیل به دیگران حمله می کنند. دلایل بروز این رفتارها در کودکان داراي اختلال اوتیسم هنوز به طور دقیق مشخص نیست و بسیار پیچیده می باشد، ولی برخی از متخصصان معتقدند که اختلال در حواس پنجگانه کودك می تواند باعث بروز این رفتارها شود و کودك با انجام چنین رفتارهایی می خواهد نیازهاي حسی خود را ارضاء کند.

کودکان داراي اختلال اوتیسم  در مهارتهاي ارتباطی نیز (هم کلامی و هم نوشتاري) مشکل دارند. آنها نمی دانند که ارتباط، چگونه برقرار میشود و چه اهمیتی دارد. همچنین، آنها غالبا در شروع ارتباط و برقراري ارتباط متقابل مشکل دارند. بسیاري از آنها نیز واجد مشکلات گفتاري هستند و ممکن است هیچگاه در طول زندگی خود صحبت نکنند و یا در سخن گفتن، تأخیر داشته باشند. بعضی از این کودکان ممکن است از توانایی کلامی به نحو نادرست استفاده کنند مثلاً هر کلمه و یا جمله اي را که به آنها گفته می شود، تکرار می کنند (تکرار طوطی وار) و یا فقط از کلمات یکنواخت براي برقراري ارتباط استفاده می کنند. البته باید یادآور شد که مشکلات ارتباطی میتوانند باعث بروز ناهنجاري هاي رفتاري شوند، مثلاً کودکی که قادر نیست نیاز خود را بیان کند ممکن است شروع به فریاد کشیدن و یا خودآسیب زنی نماید.

انجمن روانپزشکی امریکا فراوانی اوتیسم را  1 در150 تولد تخمین زده است و به نظر میرسد این آمار رو به افزایش است؛ طبق پژوهش این انجمن میزان ابتلا به آن در پسران 4 تا 5 برابر بیشتر از دختران است. از هر 10 کودك یا بزرگسال مبتلا به اختلال اوتیسم، 7 نفر دچار کم توانی ذهنی و مشکلات مربوط به عملکرد و واکنشهاي مغز هستند. آنها با بزرگسالان و کودکان دیگر، ارتباط چشمی مناسب برقرار نمی کنند و نحوه بازي کردن آنها با کودکان عادي، متفاوت است (8). اوتیسم   در بین اختلالهاي تحولی فراگیر، بیشترین میزان شیوع را دارد و بیش از 75 درصد از این اختلالها را تشکیل میدهد (9).

افزایش شیوع این اختلال موجب شده است که از سال2009  به بعد، روز دوم آپریل به عنوان روز اطلاع رسانی اوتیسم  در نظر گرفته شود. تجربه هاي بالینی در ایران نیز نشان میدهد که میزان شیوع این اختلال در کشور ما در سالهاي اخیر رو به تزاید نهاده است، لذا بررسی آسیب شناختی این اختلال به ویژه از منظر اقدامات درمانی و توانبخشی، بیش از پیش ضرورت مییابد.  شیوع فزاینده اوتیسم موجب به کار گیري روش هاي درمانی گوناگون براي این اختلال شده است که هر کدام از این روشها، شواهدي در تعیین میزان اثربخشی برنامه هاي مداخلاتی خود ارائه نموده اند (10).

برخی روشهاي درمانی

تاکنون هیچ روش قطعی براي درمان اوتیسم یافت نشده است و افراد داراي اختلال اوتیسم برای تمام عمر

این بیماري را با خود به همراه خواهند داشت (11).

یکی از روش هاي درمانی براي کودکان داراي اختلال اوتیسم ، دارو درمانی است .روش درمانی دیگر براي بهبود مهارت هاي کودکان با اختلال اوتیسم ، ارتباط تسهیل شده است. در  این روش کودك کم توان ذهنی یا مبتلا به اوتیسم  به کمک معلم و با استفاده از رایانه و صفحه کلید، حروفی را انتخاب و ازاین طریق پیامهایی را تولید می کند که مبین توانایی خواندن و نوشتن وي است. در ضمن از این طریق می تواند به انجام عملیات ریاضی و ابراز احساسات و حتی به سرودن شعر بپردازد. اگرچه، هیچ داروي اختصاصی برای اختلال اوتیسم کشف نشده است، درمان دارویی در تخفیف انواعی از علائم همراه از جمله پرخاشگري شدید، رفتارهاي خود آسیب زنی، بیش فعالی، رفتارهای قالبی و علائم وسواسی اضطرابي موثر بوده اند (9).

یکی دیگراز روشهای درمانی آموزش پاسخ محور است. با توجه به این که در تمامی دنیا به ویژه در کشور ما برنامه هاي مداخله اي ویژه براي کودکان با اختلال اوتیسم ، هزینه هاي سنگینی را بر دولت و خانواده ها تحمیل میکند، ارائه مداخلات به هنگام و زود هنگام میتواند در تمامی حیطه هاي ناتوانی مفید واقع شود. افزون بر این، همان طور که با افزایش سن، نیازها و مشکلات کودکان داراي اختلال اوتیسم  به ویژه در حیطه مهارتهاي ارتباطی پیچیده تر و حادتر می شود، این مشکلات بر یادگیري سایر حیطه هاي آموزشی نیز تأثیر میگذارد و مانع از یادگیري مهارتهاي مورد نیاز کودك میشود. در نتیجه مداخلات آموزشی زود هنگام، قبل از سنین مدرسه بر سرعت یادگیري کودکان تأثیر میگذارد و موجب میشود یکسري از مشکلات رفتاري و ارتباطی این کودکان از اوایل سالهاي مدرسه بهبود یابد (10).

یکی دیگر از روشهاي درمانی غذا درمانی است. از حدود 50 سال پیش، تحقیقات غذایی بر روی کودکان اوتیسمی، آغاز گردید. که طبق آن در صورت اجرای یک رژیم غذایی صحیح، می توان از پیشرفت بیماری اوتیسم در کودکان جلوگیری کرد.

طبق مطالعات انجام شده کمبود اکثر ریزمغذی ها از جمله اسیدهای چرب امگا ۳، ویتامین های گروه B، ویتامین D، منیزیم و کلسیم در کودکان اوتیسمی شایع است که جبران آن ها از طریق مکمل یاری می تواند تأثیر بسزایی در بهبود اختلالات رفتاری داشته باشد. در یک مطالعه بیان شده کودکان اوتیسمی که با مکمل امگا ۳ تحت درمان قرار گرفتند، والدینشان از بهبود سلامت کلی، الگوی خواب، بیش فعالی، توجه و مهارت های شناختی آن ها خبر دادند. این مسئله در رابطه با مصرف مکملهای ویتامینB6، منیزیم و سلنیوم نیز گزارش شده است (6).

 شیر شتر اثرات درمانی خوبی در کودکان دارد. شیری با قند، کلسترول پایین و از طرفی سطح نسبتا خوبی از مینرالهاست (12). شیر شتر غنی از لاکتوفرین هست که یک پروتئین با خواص آنتی اکسیدان و ضد التهابی است (13،14،15).

شیر شتر غنی از البومین، لاکتوفرین، ایمن گلوبولین ها، انسولین، ویتامین E و C و بسیاری از مینرالها است و در درمان بیماریهای بسیاری قابل استفاده است. شیر شتر باعث تقویت سیستم ایمنی می شود. همچنین در کاهش رشد سلولهای سرطانی موثر است (16).

همانگونه که ذکر شد، یکی از علل زمینه ساز یا تشدید کننده بیماری اوتیسم وجود بیماری یا مشکل در دیگر ارگانهاست. درمان شرایط فوق با بهبود مکانیسم سم زدایی با کمک رژیم درمانی مختص هر فرد و مکملهای غذایی مناسب، می تواند عملکرد این بیماران را بهبود بخشد و باعث افزایش خود اتکایی آنها شود (7).

یکی از مسایل مهمی که در طب سنتی مورد توجه می‌باشد، هضم های چهارگانه است. 4 قسمت عمده هضم به ترتیب:

• هضم معدی (هضم اول کیلوسی)
• هضم کبدی (هضم دوم کیموسی)
• هضم سوم عروقی
• هضم رابع است.

هر مرحله فضله یا مواد دفعی مخصوص به خود و راهی برای دفع آن‌ها دارد. در هضم اول که همان هضم معدی است، مواد زائد از طریق مدفوع دفع می‌شوند. راه دفع هضم دوم یا هضم کبدی، ادرار است. هضم عروقی نیز مواد زائد خود را به وسیله ادرار، بخار و عرق دفع می‌نماید و راه دفع فضولات هضم چهارم بخار و دخان است. در هر مرحله‌ای این هضم دچار مشکل شود، تظاهرات خاص خود دارد(17).

با توجه به موارد ذکر شده، کبد در بیماران اوتیسم نقش مهمی ایفا می نماید. در طب سنتی هم کبد نقش مهم و حیاتی در سلامت بدن دارد.

انواع شير بجز شير شتر براى بيماران با مشکلات كبدی و طحالی مناسب نيست. از دیدگاه طب سنتی ایران، شیر شتر یکی از بهترین داروهای اورام و مشکلات کبدی خصوصا ناشی از سردی است (18،19،20).

شیر شتر نزدیک ترین شیر به شیر مادر است و می تواند در کودکان جهت تغذیه مورد استفاده قرار بگیرد. همچنین در بیمارانی که از مشکلات کبدی، طحالی، کلیوی و … رنج می برند، کاربرد دارد (11). 

شیر شتر در درمان بیماری اوتیسم موثر است و باعث بهبود حال عمومی بیمار می شود. شیر شتر سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند. شیر شتر منبع خوب تغذیه ایست و می تواند نیازهای غذایی روزانه بدن انسان را  تامین نماید (12،21).

معرفی بیمار

بیمار دختر 6 ساله ایست با وزن تولد 3550 گرم که بیقراری های شدید روز و شب داشته است. از ابتدا از سینه مادر شیر نخورده و از سه ماهگی، پدر متوجه نگاههای خیره کودک می شود که غیر عادی بوده است. در سن 2 سالگی  به علت بیماری مادرزادی قلبی، تحت جراحی قرار گرفته است.

در سن 8 ماهگی، چند کلمه از جمله بابا و مامان را ادا نموده اما پس از مدتی دیگر همان کلمات را هم بیان نمی کرده است. در سن دو سال و هفت ماهگی جلسات گفتار درمانی شروع شده که ابتدا فقط نیاز به ده جلسه ذکر شده اما در عمل، جلسات مکرر و فراوانی برگزار شده است. سپس با تشخیص بیش فعالی ریتالین، ریسپریدون، امگا 3 و مکمل آهن شروع شده است.

بیمار در سن 6 سالگی مصرف شیر و دوغ شتر را آغاز کرده است. 3 روز اول فقط شیر شتر میل نموده است که تغییرات چشمگیری رخ داده است. در همان روز اول 50 سی سی شیر را عصر میل نموده و دو ساعت بعد کودکی که بسیار بی قرار بوده و حرکات پروانه ای مکرر داشته، به آرامی نشسته است. پس از سه روز از مصرف شیر شتر،  مجددا سه روز دوغ شتر را به جای شیر شتر میل نموده و نسبت به قبل، آرامش بیشتری داشته است. سپس بیمار تا 40 روز شیر و دوغ شتر را هر روزه مصرف کرده است. در این مدت کودکی که قبلا چندان ارتباطی با محیط برقرار نمیکرده و احساسات خاصی بروز نمی داده است، با احساس با عروسکش بازی می کند. برنامه کودک تماشا می کند. قبلا تمایل زیادی به بوییدن بوهای نامطبوع داشته است که دیگر این عمل را انجام نمی دهد. قبلا اشتهایش خیلی زیاد بوده است ولی اکنون کنترل شده است. قبلا ارتباط چشمی برقرار نمی کرده، اکنون ارتباط برقرار می کند. پیشرفت در صحبت کردن کودک در این مدت، بسیار بهتر از مدت چهارساله گفتاردرمانی اش بوده است. قبلا شب ها از ساعت 1 تا 5 بامداد بی قراری داشته که اکنون آرام تر شده است. قبلا نمی توانسته از خود در برابر کودکان کوچکتر دفاع کند اکنون می تواند. قبلا عطش فراوان داشته است، الان خیر. قبلا بوی بد دهان داشته اکنون خیر. اکنون می تواند از درد یا حس نقاط مختلف بدن صحبت کند، در صورتیکه قبلا اینگونه نبوده است. البته ظاهرا بهبود علایم کودک در دو هفته اول بسیار چشمگیرتر بوده است.

نتیجه گیري

بیان می شود که اوتيسم يك اختلال عصب شناختي و بيوشيميايي مغز است كه موجب يك ناتواني رشدي مادام العمر می شود (22،23). ميزان شيوع آن هشت در ده هزار كودك است (24). شروع آن پيش از سه سالگي است و با وجود نشانه هايي مبني بر آسيب كيفي در تعامل اجتماعي، آسيب هاي كيفي در ارتباط، الگوهاي رفتار، علايق و فعاليت هاي محدود، تكراري و كليشه اي تشخيص داده مي شود (25). از آنجاییکه هنوز روش درمان قطعی جهت این بیماری وجود ندارد و با توجه به روشهای درمانی اوتیسم، خواص شیر و دوغ شتر، بیماری که معرفی شد و پیشرفت چشمگیری که به دنبال مصرف شیر و دوغ شتر در سیر بیماری کودک ایجاد شد، می توان با انجام مطالعات گسترده تر گام موثری در درمان طیف های مختلف اوتیسم برداشت.

منابع:

1. دکتر معصومه پورمحمدرضاي تجریشی و همکاران. آموزش پاسخ محور (PRT) در کودکان با اختلال طیف اوتیسم . مجله تعلیم و تربیت استثنایی. سال سیزدهم . 1392. شماره  8. پیاپی 121.
2. Ghaheri B1,et al. Investigating level of daily physical activity in children with high functioning autism and its relation with age and autism severity. Arak Medical University Journal (AMUJ) Original Article 2013; 16(77): 70-81.
3. Association AP. Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV-TR®. 4th ed. Washington, DC: American Psychiatric Pub; 2000.
4. Stone,W. L. (1997). Autism in infancy and early childhood. In D. J. Cohen& F.R. Volkmar (Eds.), Handbook of autism and pervasive developmental disorders. NEW YORK:john wiley.
5. Nelson, R. W. & Israel, A. C. (2000). Behavior disorders of childhood. Newjersey: Prentic-Halline. Shopler, E. (1989). Teaching spontaneous communication to autistic and mentally hadicapped children. USA. Univ. of San.
6. دنيا عاليشاه و همکاران. تأثیر رژیم غذایی در بیماران مبتلا به اختلال اوتیسم. سیویلیکا. همایش علمی دانشجویان علوم تغذیه. سال 1395.
7. Magdalena Cubała-Kucharska. The review of most frequently occurring medical disorders related to aetiology of autism and the methods of treatment. Short communication Acta Neurobiol Exp 2010, 70: 141–146.
8. American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4th ed., text revision). Washington, DC: Author.
9. کاپلان، هارولد.، سادوك، بنیامین. خلاصه روانپزشکی علوم رفتاري – روان پزشکی بالینی(چاپ سوم). نصرت اله پورافکاري (مترجم). 1382، تهران: انتشارات شهر آب.
10. Koegel, R. L., &Koegel, L. K. (2006). Pivotal response training for autism: communication, social, and academic development. Baltimore: Paul H. Brookes Publishing Company. This book describes in detail how to use PRT.
11. McEachin, J., (1998). A work in progress behavior management strategies and a curriculum for intensive behavioral treatment of autism. NY: DRL Books.
12. Said Zibaee1, Syed Musa al-reza Hosseini2, Mahdi Yousefi3 et al. Nutritional and Therapeutic Characteristics of Camel Milk in Children: A Systematic Review. Electronic Physician (ISSN: 2008-5842). November 2015, Volume: 7, Issue: 7, Pages: 1523-1528, DOI: http://dx.doi.org/10.19082/1523.
13. Håversen, L., B. G. Ohlsson, M. Hahn-Zoric, L. A. Hanson, and I. Mattsby-Baltzer. 2002. Lactoferrin down-regulates the LPS-induced cytoki production in monocytic cells via NF-kappa B Cell. Immunol. 220:83–95.
14. Legrand, D., E. Elass, M. Carpentier, and J. Mazurier. 2005. Lactoferrin          112A modulator of immune and inflammatory responses. Cell. Mol. Life Sci. 62:2549–2559.
15. Konuspayeva, G., B. Faye, G. Loiseau, and D. Levieux. 2007. Lactoferrin and immunoglobulin contents in camel’s milk (Camelus bactrianus, Camelus dromedarius, and hybrids) from Kazakhstan. J. Dairy Sci. 90:38–46.
16. Shehadeh Kaskous* .Importance of camel milk for human health. Emirates Journal of Food and Agriculture. 2015. 27(x): 1-6.
17. عقیلی خراسانی، سید محمد حسین، خلاصه الحکمه، تصحیح اسماعیل ناظم، قم: انتشارات اسماعیلیان، 1385، ج 1، صص 93-91.
18. ابن سينا، حسين بن عبد الله – مترجم: شرفكندى، عبد الرحمن، قانون (ترجمه شرفكندى)، ج‏4 ؛ ص 220. سروش – تهران، چاپ: دهم، 1389 ه.ش.
19. جرجانى، اسماعيل بن حسن، يادگار، در دانش پزشكى و داروسازى، ص 151، دانشگاه تهران، مؤسسه مطالعات اسلامى – تهران، چاپ: اول، 1381 ه.ش.
20. عقيلى علوى شيرازى، سيد محمد حسين بن محمد هادى، مخزن الأدوية (فرهنگنامه داروهاى پزشكى سنتى)، ص 185، مؤسسه انتشارات باورداران – تهران، چاپ: اول، 1380 ه.ش.
21. Christina M. Adams, MFA, United States. Patient Report: Autism Spectrum Disorder Treated With Camel Milk. Global Adv Health Med. 2013;2(6):78-80. DOI: 10.7453/gahmj.2013.094.
22. الناز قربانی و همکاران. بررسي آزمون هاي غربال گري و تشخيص اوتيسم: يك مطالعه مروري. مجله دانشگاه علوم پزشكي مازندران. دوره بيست و سوم شماره 101 خرداد سال 1392. صفحه 118-133.
23. Richard GJ, Calvert LK. Differential Assessment of Autism & Other Developmental Disorders (DAADD). East Moline: Lingui
24. Hasanzadeh E, Hajiaghayi R, Akhundzadeh S. Systematic review on effect of Ginkgo biloba in the treatment of Autism. Journal of Medicinal Plants 2012; 42(11): 1-15 (Persian).
25. American Psychiatric Association (APA). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. 4th ed. Washington, DC: American Psychiatric Association; 1994.